Zdrowie psychiczne bez granic wieku

Wydłużanie okresu aktywności zawodowej sprawia, że na rynku pracy jest coraz więcej seniorów, a to stawia przed pracodawcami nowe wyzwania. Zdrowie psychiczne oraz radzenie sobie ze stresem przez starszych pracowników to istotne aspekty, które mają wpływ na ich zdolność do kontynuowania pracy. *

Starzejące się społeczeństwo oraz potrzeba utrzymania aktywności zawodowej osób powyżej 50. roku życia stawiają przed pracodawcami nowe wyzwania. Wydłużanie okresu aktywności zawodowej tej grupy demograficznej staje się kluczowym elementem polityki społecznej i rynku pracy. Zdrowie psychiczne oraz radzenie sobie ze stresem przez starszych pracowników to istotne aspekty, które mają wpływ na ich zdolność do kontynuowania pracy. Zrozumienie potrzeb oraz ograniczeń wynikających z wieku pozwala na tworzenie środowisk pracy sprzyjających ich dobrostanowi, zaangażowaniu, efektywności i satysfakcji.
 

Co wpływa na zdrowie psychiczne starszych pracowników

•    Wiek a satysfakcja zawodowa 
Badania wskazują, że wraz z wiekiem zmienia się poziom satysfakcji zawodowej. Młodzi pracownicy często wykazują wysoki poziom zadowolenia na początku kariery, jednak z czasem ich samopoczucie zawodowe obniża się, aby ponownie wzrosnąć po osiągnięciu wieku około 36 lat. W starszych grupach wiekowych pracowników satysfakcja zawodowa jest na ogół wysoka, co może być związane z większym doświadczeniem, stabilizacją zawodową i większym poczuciem przynależności do organizacji.

•    Znaczenie kontroli w pracy 
Wysoki poziom autonomii, obejmujący możliwość wpływu na tempo, kolejność oraz sposób realizacji zadań, odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia psychicznego starszych pracowników. Środowiska pracy, które oferują swobodę w planowaniu zadań i umożliwiają dostosowanie harmonogramu oraz sposobu wykonywania zadań do indywidualnych potrzeb, sprzyjają redukcji stresu i frustracji. Jednocześnie taka organizacja pracy zwiększa poczucie kontroli, co przekłada się na wyższe zaangażowanie i satysfakcję zawodową tej grupy pracowników.

•    Równowaga praca – życie prywatne 
Starsi pracownicy muszą często dzielić swój czas między obowiązki zawodowe i rodzinne, takie jak opieka nad dziećmi czy rodzicami. Równowaga pomiędzy pracą a życiem prywatnym staje się kluczowym aspektem dobrostanu tej grupy. Rozwiązania takie jak elastyczne godziny pracy, możliwość pracy zdalnej czy skrócony czas pracy pomagają pogodzić różne obowiązki i mają pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne pracowników.
Z drugiej strony praca zdalna, mimo swoich zalet, niesie również pewne wyzwania. Starsi pracownicy mogą odczuwać większe poczucie izolacji społecznej, spowodowane brakiem bezpośrednich kontaktów ze współpracownikami. Izolacja ta może prowadzić do osłabienia poczucia wsparcia, co jest istotne dla utrzymania zdrowia psychicznego. Dodatkowo, praca przed komputerem przez długie godziny wiąże się z ograniczoną aktywnością fizyczną, co może negatywnie wpływać na zdrowie fizyczne, w tym występowanie i nasilenie dolegliwości mięśniowo-szkieletowych. Brak regularnego ruchu osłabia również sprawność i wytrzymałość mięśni, które są kluczowe dla utrzymania zdolności do wykonywania codziennych czynności, zwłaszcza w starszym wieku. W efekcie ograniczona aktywność fizyczna może nie tylko zwiększać ryzyko problemów zdrowotnych, ale także negatywnie odbijać się na samopoczuciu psychicznym, obniżając poziom energii i motywacji oraz potęgując poczucie zmęczenia. Regularny ruch, nawet w formie krótkich przerw na ćwiczenia lub spacery, jest zatem niezwykle ważny dla zachowania dobrostanu fizycznego i psychicznego.

Profilaktyka klucz do długiego życia zawodowego

Kluczem do wydłużenia aktywności zawodowej jest kompleksowa opieka profilaktyczna, tym ważniejsza, że polskie społeczeństwo starzeje się. Żyjemy dłużej, dzięki postępowi medycyny i poprawie jakości życia, ale … spada liczba urodzeń. Rynek pracy staje więc przed ogromnym wyzwaniem – co zrobić, by wydłużyć aktywność zawodową?*

•    Poczucie przynależności do organizacji 
Starsi pracownicy często wykazują silniejsze poczucie przynależności do organizacji oraz większe zaangażowanie w wykonywanie obowiązków. Wynika to z ich długoletniego doświadczenia, stabilności zawodowej oraz satysfakcji płynącej z osiągnięć. To zaangażowanie może być jednak zagrożone w sytuacjach, gdy stres w pracy staje się zbyt intensywny.

Źródła stresu w pracy starszych pracowników

•    Niepewność zatrudnienia 
Starsi pracownicy często odczuwają większy niepokój związany z ryzykiem utraty pracy. Choć badania wskazują, że w niektórych krajach obawy o bezrobocie maleją wraz z wiekiem, to niepewność dotycząca możliwości znalezienia nowej pracy jest szczególnie dotkliwa w tej grupie wiekowej. Sytuacja ta może prowadzić do przewlekłego stresu i obniżenia samooceny.

•    Konflikt praca–rodzina 
Choć konflikt między życiem zawodowym a prywatnym występuje w najwyższym stopniu wśród młodszych pracowników, jego wpływ na starsze osoby również nie jest pomijalny. Starsi pracownicy mogą doświadczać presji wynikającej z konieczności równoczesnego wypełniania obowiązków zawodowych i opiekuńczych.

•    Wymagania i brak kontroli 
Badania wskazują, że wysokie wymagania zawodowe oraz niski poziom kontroli nad pracą są jednymi z najważniejszych zawodowych czynników stresogennych. U starszych pracowników taka sytuacja może prowadzić do wypalenia zawodowego, zmniejszenia efektywności pracy oraz negatywnego wpływu na zdrowie fizyczne i psychiczne.

•    Zagrożenia psychospołeczne wynikające z relacji międzyludzkich 
Konflikty interpersonalne, mobbing czy dyskryminacja to kolejne źródła stresu, które mogą negatywnie wpływać na zdrowie psychiczne starszych pracowników. Mobbing i dyskryminacja były identyfikowane jako szczególnie dotkliwe czynniki dla tej grupy, prowadząc do obniżenia samooceny oraz wzrostu absencji chorobowej.
 

Konsekwencje stresu dla starszych pracowników

Stres w pracy może mieć poważne konsekwencje zarówno dla zdrowia fizycznego, jak 
i psychicznego starszych pracowników. Problemy zdrowotne, takie jak choroby sercowo-naczyniowe, schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego czy zaburzenia psychiczne, są często wynikiem przewlekłego stresu. Dodatkowo stres może prowadzić do wypalenia zawodowego, obniżenia zaangażowania w pracę oraz zwiększonej rotacji pracowników.
 

Działania ograniczające stres w pracy starszych pracowników

1.    Dostosowanie warunków pracy

•    Zmniejszenie wymagań fizycznych, takich jak skrócenie czasu pracy czy przydzielenie mniej obciążających zadań, może znacznie poprawić sytuację starszych pracowników.
•    Wprowadzenie elastycznych form pracy, takich jak możliwość pracy zdalnej, pozwala lepiej zarządzać czasem i zmniejszyć poziom stresu.

2.    Programy zarządzania stresem

•    Organizacje powinny wdrażać kompleksowe programy zarządzania stresem, które obejmują działania na poziomie organizacyjnym i indywidualnym.
•    Na poziomie organizacyjnym warto uwzględniać zmiany w strukturze pracy, ergonomii stanowisk oraz oferowanie wsparcia psychologicznego.

3.    Szkolenia i rozwój zawodowy

•    W świecie szybko rozwijających się technologii kluczowe znaczenie mają również szkolenia dla starszych pracowników, które pomagają im lepiej dostosować się do dynamicznych zmian i zmniejszają poczucie stresu wynikającego z obaw o sprostanie nowym wymaganiom. Inwestowanie w rozwój kompetencji tej grupy pracowników zwiększa ich poczucie własnej wartości oraz bezpieczeństwa w miejscu pracy. Szkolenia powinny być starannie dostosowane do specyficznych potrzeb i możliwości starszych pracowników, uwzględniając ich doświadczenie oraz preferowane tempo nauki.

4.    Zwiększenie świadomości wśród pracodawców

•    Edukacja pracodawców na temat specyficznych potrzeb starszych pracowników oraz korzyści wynikających z ich zatrudnienia jest kluczowa. Zrozumienie tych aspektów pozwala na lepsze zarządzanie zasobami ludzkimi i redukcję stresu w miejscu pracy.

Gdzie szukać pomocy

Zdrowie psychiczne starszych pracowników oraz ich zdolność do radzenia sobie ze stresem to kluczowe aspekty dla organizacji i całego rynku pracy. Poprawa warunków pracy, elastyczność organizacyjna oraz skuteczne programy zarządzania stresem mogą nie tylko podnieść jakość życia zawodowego starszych pracowników, ale także zwiększyć ich zaangażowanie 
i efektywność. Dbałość o tę grupę pracowników to inwestycja, która przynosi korzyści zarówno jednostkom, jak i organizacjom.

Więcej informacji na temat stresu oraz wsparcia zdrowia psychicznego pracowników, w tym opracowania i materiały szkoleniowe można znaleźć na stronie www.pracanazdrowie.pl

Eksperci Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera oferują również bezpłatne konsultacje w zakresie oceny psychospołecznych warunków pracy, ich wpływu na zdrowie, zadowolenie 
i efektywność pracy, a także realizacji działań edukacyjnych i interwencyjnych wspierających zdrowie psychiczne pracowników. Aby zapisać się na konsultacje, wystarczy wypełnić formularz dostępny w zakładce Centrum Konsultacyjne na stronie: https://pracanazdrowie.pl/konsultacje/ lub wysłać e-mail na adres: pracanazdrowie@imp.lodz.pl. 

Kaja Staszewska, Pracownia Psychologii Zdrowia i Pracy, Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr med. Jerzego Nofera

Image

* lead od redakcji

Fot. Pixabay