GMO – ryzyko, czy wybawienie?
Organizmy modyfikowane genetycznie (GMO) to organizmy, których materiał genetyczny został celowo zmieniony w celu wprowadzenia określonych cech lub celem uzyskania pożądanych właściwości.
Proces modyfikacji genetycznej polega na wprowadzeniu do organizmu obcego materiału genetycznego, który może pochodzić z różnych źródeł, takich jak bakterie, wirusy, rośliny czy zwierzęta. GMO może mieć zastosowanie w rolnictwie, medycynie, przemyśle oraz w wielu innych dziedzinach, które stosują tę technologię już od kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu lat. Ogólnie rzecz biorąc, proces modyfikacji genetycznej obejmuje kilka kroków, a zalicza się do tego m.in. określenie pożądanej cechy, którą chcemy wprowadzić do organizmu GMO. Może to być na przykład większa odporność na choroby, zwiększona wydajność plonów czy poprawa jakości żywności.
Następnie wyizolowane geny zawierające pożądaną cechę z organizmu dawcy i przygotowuje się do wprowadzenia do organizmu docelowego, nazywanego później organizmem GMO. Geny zawierające pożądaną cechę wstawiane są do komórek organizmu docelowego, co można osiągnąć poprzez różne metody, takie jak elektroporacja, mikroiniekcja czy agrobakterie. W procesie przeszczepy genów integrują się z genomem organizmu docelowego, a można je umieścić w określonym miejscu lub zastąpić istniejące geny. Organizmy, które prawidłowo zintegrowały pożądane geny i wykazują pożądane cechy, wybierane są do dalszego rozmnażania w celu uzyskania populacji GMO o żądanych właściwościach.
GMO ma wiele zastosowań, czyli modyfikacje genetyczne w roślinach mogą prowadzić do zwiększonej odporności na szkodniki, choroby oraz zmienne warunki środowiskowe. Mogą również wpływać na jakość i wydajność plonów. GMO dobrze sprawdza się i jest używane do produkcji leków, na przykład insuliny dla osób cierpiących na cukrzycę. Poprawia to zazwyczaj uzyskanie większej ilości leków w sposób bardziej ekonomiczny.
Organizmy modyfikowane genetycznie mogą być wykorzystywane do produkcji biopaliw, tworzenia materiałów biodegradowalnych oraz innych produktów przemysłowych. Niektóre organizmy GMO mają niekiedy zdolność usuwania zanieczyszczeń, takich jak substancje chemiczne lub metale ciężkie, z gleby lub wód.
Wprowadzenie GMO spotyka się jednak wciąż z pewnymi kontrowersjami. Niektórzy obawiają się potencjalnych skutków dla środowiska naturalnego oraz zdrowia ludzi i zwierząt. Dlatego istnieją regulacje i badania naukowe, które mają na celu ocenę bezpieczeństwa i wpływu GMO na różne aspekty życia ludzi. Sama decyzja dotycząca tego, czy organizmy genetycznie modyfikowane są szkodliwe, jest nadal przedmiotem debaty naukowej i publicznej, a przeprowadzono już wiele badań naukowych, które pomagają zrozumieć potencjalne skutki zdrowotne oraz środowiskowe związane z GMO.
Wiodące instytucje naukowe, takie jak Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) oraz Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA), stwierdziły, że GMO, które przeszły odpowiednie testy i regulacje, uważane są ogólnie za bezpieczne do spożycia.
Rośliny modyfikowane genetycznie często zmienia się w celu zwiększenia plonów, wydajności i odporności na szkodniki oraz braki niektórych elementów odżywczych, a nawet prowadzone są próby ze zwiększeniem wytrzymałości na brak wody. Te zmiany mogą pomóc w zaspokojeniu rosnącego zapotrzebowania na żywność w świecie, a pod uwagę należy wziąć czynnik stałego wzrostu populacji. Wiele państw ma ścisłe regulacje dotyczące wprowadzania GMO do łańcucha żywnościowego i rośliny genetycznie modyfikowane muszą przejść rygorystyczne testy bezpieczeństwa przed uzyskaniem aprobaty do ich uprawy i późniejszego przerobu oraz spożycia.
Istnieją oczywiście obawy dotyczące potencjalnych skutków dla środowiska, takie jak krzyżowanie się genów między roślinami GMO a ich dzikimi krewnymi lub wpływ na populacje owadów zapylających. Jednakże te kwestie również są badane i monitorowane, podobnie jak w przypadku wielu innych składników żywności, ponieważ część osób może reagować indywidualnie na niektóre składniki GMO. Dlatego ważne jest monitorowanie i badanie reakcji na żywność zawierającą GMO.
W pewnym sensie modyfikacja genetyczna np. roślin może być uważana za jakąś formę przyspieszenia ewolucji, chociaż jej naturalny proces stopniowych zmian w genetyce danej populacji odbywa się w ciągu wielu pokoleń. W przypadku GMO naukowcy celowo wprowadzają zmiany genetyczne do organizmów, aby uzyskać określone i pożądane cechy w znacznie krótszym czasie.
Co niewiele osób może łączyć z GMO, tradycyjna hodowla roślin i zwierząt polegała jeszcze całkiem niedawno na selekcji naturalnej i sztucznej, aby rozwijać cechy, które byłyby korzystne dla człowieka, takie jak większa wydajność, odporność na choroby czy lepsza jakość produktów. Jednakże proces ten zajmował znacznie więcej czasu, a i efekty nie zawsze były odpowiednie. Warto tu przedstawić dwa przykłady, więc zwierząt hodowlanych, w tym opasów i bydła, które poprzez selekcję mają mięso zawierające znacznie mniej tłuszczu.
Idąc dalej, tuż obok nas mamy zwierzęta selekcjonowane, nazywane rasowymi, ale psy i koty, nie są niczym innym, jak sztucznie kojarzonymi jednostkami, które następnie rozmnażane były tylko z osobnikami o takich samych cechach.
Jakiś czas temu znalazłem opracowanie o psach, a w tym pewien naukowiec przekonywał, że te właśnie, najdalej w czwartym pokoleniu i bez interwencji człowieka, powinny powrócić do swojego pierwowzoru, czyli wilka.
Mówiąc i zagłębiając się temat GMO, istotne jest również, aby swoje opinie opierać na rzetelnych źródłach naukowych i wyważonych argumentach, a jeśli ma się obawy dotyczące modyfikacji genetycznych, dobrym rozwiązaniem będzie konsultacja z ekspertami ds. żywienia lub naukowcami, którzy zajmują się tym obszarem.
Bogdan Feręc
Photo by Vedrana Filipović on Unsplash
