Duże oczy u dzieci, obok łzawienia, kurczu powiek i światłowstrętu mogą wskazywać na jaskrę. To choroba, którą u małych pacjentów leczy się głównie chirurgicznie. Uszkodzenie nerwu wzrokowego to nieodwracalny proces. Dlatego im szybciej wykryje się chorobę, tym większe szanse na zachowanie dobrej ostrości wzroku i spowolnienie ograniczania pola widzenia – wyjaśnia dr hab. n.med. Wojciech Hautz, kierownik Kliniki Okulistyki, „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka”.
Dlaczego okuliści czują niepokój, gdy widzą duże oczy u dzieci?
Duże oczy, a dokładnie duża rogówka, mogą być objawem jaskry u dzieci, choć oczywiście nie zawsze. Czasem to po prostu taka uroda rogówki, a czasem choroba zwana rogówką olbrzymią (łac. megalocornea). Jeżeli jednak dużej rogówce towarzyszą: kurcz powiek, światłowstręt, łzawienie, to są objawy alarmujące. Takiego pacjenta trzeba bardzo dokładnie zbadać, często w znieczuleniu ogólnym, bo są najczęściej bardzo małe dzieci. Jeżeli badanie potwierdzi jaskrę, trzeba ją operować.
Te trzy objawy są typowe dla jaskry?
Dla jaskry wrodzonej, która powoduje nadwrażliwość na światło ze względu na uszkodzenie rogówki. Z kolei to wywołuje łzawienie i jednoczesne silne zamykanie powiek pod wpływem światła. Takie dzieci mają problem z patrzeniem na światło. Takie właśnie objawy są niepokojące i bezwzględnie należy je skonsultować z okulistą.
A czym jest jaskra wtórna?
To jaskra, która występuje w innych schorzeniach gałki ocznej i jest nawet częstsza niż ta wrodzona. Obserwujemy ją na przykład u dzieci po urazach oka, w wyniku którego dochodzi do podwyższenia ciśnienia w gałce ocznej. Tacy pacjenci powinni być pod kontrolą okulistyczną, bo jaskra może wystąpić nawet po kilku miesiącach po urazie. Podobnie jest z dziećmi operowanymi na zaćmę. Niestety im wcześniej operuje się zaćmę, tym większe ryzyko rozwoju jaskry. Taka jaskra jest trudna do leczenia. U takich pacjentów zabiegi trzeba wykonywać nawet wiele razy. Często leczymy ich aż do dorosłości.
Jak leczy się jaskrę u dzieci. Farmakologia chyba odpada?
Pierwsza linia leczenia u dzieci to chirurgia. Zaczynamy od zabiegów najmniej inwazyjnych, by te większe, które dają więcej powikłań, wykonywać później, gdy pierwsze operacje nie przynoszązadowalających efektów.
Jak wygląda świat, gdy traci się wzrok?
Dużo mamy małych pacjentów z jaskrą w Polsce?
W naszym ośrodku mamy sporo takich pacjentów, ale przyjeżdżają do nas dzieci z całej Polski. Sama choroba nie zdarza się bardzo często. Statystka mówi o jednym przypadku na 17-43 tys. W Polsce jest kilka ośrodków, które zajmują się leczeniem jaskry dziecięcej, ale nie każdy ma doświadczenie w leczeniu operacyjnym. Potrzebny jest odpowiedni sprzęt i wiedza. Na szczęście z tym jest coraz lepiej.
Czy u dzieci wykonuje się zabiegi małoinwazyjne, które coraz częściej stosuje się u dorosłych?
Chirurgia małoinwazyjna niestety nie jest skuteczna u dzieci, dlatego nie stosujemy takich technik. Poprzestajemy na chirurgii tradycyjnej. U dzieci leczenie laserowe jest skuteczne u starszych pacjentów– nastolatków.
Ślepota może być odwracalna?
W przypadku zaćmy, a więc zmętnienia soczewki, są to zmiany odwracalne. Ale w przypadku jaskry, gdzie dochodzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego, utrata wzroku jest nieodwracalna, bo nerw wzrokowy nie ulega regeneracji. To tak, jak z przerwaniem rdzenia kręgowego. U dzieci leczenie operacyjne może okazać się nieskuteczne, ponieważ procesy regeneracyjne – tworzenie blizny – jest tak silne, że nowa droga odpływu cieczy wodnistej z oka wytworzona po operacji po prostu zamyka się – zarasta.
Struktury oka u dzieci też są inne niż u dorosłego. Porównał je pan do balona, dlaczego?
Rogówka i twardówka, które są u dzieci jeszcze elastyczne pod wpływem ciśnienia rozdymają się jak balonik. U dorosłego, obrazowo mówiąc, przypominają już twardą oponę. To tłumaczy, dlaczego oczy z jaskrą ulegają powiększeniu. Na szczęście też u dzieci pewne zmiany zachodzące w pierwszym okresie jaskry mogą być odwracalne. Jeśli zadziałamy chirurgią, to część objawów może ulec zmniejszeniu, a nawet wycofaniu. Zmętnienie rogówki może ulec przejaśnieniu, dzięki czemu pacjent widzi lepiej. Jaskra u dzieci jest szczególnie niewdzięczna, bo leczenie często nie przynosi szybkich efektów, a zmiany są nieodwracalne.
Kiedy udać się w takim razie z dzieckiem do okulisty?
Jeżeli u rodziców występuje wada wzroku, schorzenia gałki ocznej, to dziecko powinno być po raz pierwszy zbadane wcześniej, nawet przed pierwszym rokiem życia. Ale jeśli nie ma żadnych niepokojących objawów, a wywiad rodzinny nie wskazuje na problemy okulistyczne, to najlepszym okresem na pierwsze badanie okulistyczne jest wiek 2,5-3 lat, gdy już jest możliwa współpraca z dzieckiem. Niestety wiele schorzeń oka nie daje objawów u dzieci, bo mali pacjenci szybko adoptują się, gdy ostrość wzroku ulega pogorszeniu. Mózg małego dziecka potrafi wybrać oko, które widzi lepiej. Jeżeli na przykład w jednym oku dziecko posiada wadę plus dwie dioptrie, w drugim plus cztery, to mózg pominie oko z większą wadą. Takie oko staje się niedowidzące. To właśnie tzw. niedowidzenie z nieużywania. Dlatego tak ważna jest wczesna diagnostyka, bo jeżeli zbadamy takiego pacjenta i wcześnie założymy okulary oraz zasłonimy jedno oko – dominujące, to drugie niedowidzące ma szansę powrotu do normy. Ale jeśli tego nie zrobimy do 7-8. roku życia, to oko pozostanie niedowidzące do końca życia. To pierwsze badanie wzroku, jak widać, jest niezwykle istotne. Warto je wykonać, gdy dziecko jest już w stanie współpracować z lekarzem.
Photo by Andrey Soldatov on Unsplash
