Coraz gorsza kondycja psychiczna polskich nastolatków. Szkoły potrzebują narzędzi, żeby reagować na depresję i kryzysowe sytuacje
Stan psychiczny dzieci i młodzieży w Polsce się pogarsza. – W polskich szkołach brakuje psychologów, często też wrażliwości i wsparcia. A jeśli dziecko nie będzie mieć go w domu, to tym bardziej powinno mieć je w szkole – mówi Barbara Nowacka, ministra edukacji. – Statystyki pokazują, że w Polsce na depresję cierpi 2 proc. dzieci w wieku 6–12 lat i aż 20 proc. w grupie młodzieńczej – mówi Katarzyna Dubno, członkini zarządu Fundacji Adamed. Na te niepokojące dane w ostatnich latach wpłynęły m.in. izolacja spowodowana pandemią, sytuacja geopolityczna zaburzająca poczucie bezpieczeństwa. To dodatkowo nakłada się na sytuacje kryzysowe w domu czy szkole. Fundacja Adamed nawiązała współpracę z ekspertami serwisu Życie warte jest rozmowy, a efektem tego partnerstwa program Wspierająca Szkoła, którego celem jest profilaktyka zachowań samobójczych.
Wyniki badań pokazują, że stan zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w Polsce stanowi poważny problem, a liczba zaburzeń psychicznych – takich jak depresja, lęki, zaburzenia odżywiania czy samookaleczenia wśród uczniów – sukcesywnie wzrasta, do czego przyczynia się m.in. presja społeczna i edukacyjna, cyberprzemoc czy warunki społeczno-ekonomiczne.
– Stan psychiczny polskiej młodzieży jest bardzo zły. Liczba samobójstw przytłacza i przeraża, a depresja wśród młodych osób jest realnym problemem i wyzwaniem również dla Ministerstwa Edukacji Narodowej i dla Ministerstwa Zdrowia. Wspólnie podejmujemy działania, które choć trochę pomogą młodzieży. Pierwsza rzecz, która już się wydarzyła, to finansowanie telefonu zaufania dla dzieci i młodzieży 116 111 z budżetu państwa. W MEN powstał też urząd pełnomocnika ds. zdrowia psychicznego uczniów i uczennic, pełni tę funkcję pani wiceministra Paulina Piechna-Więckiewicz, a 28 lutego br. jest organizowana przez ministerstwo duża konferencja dotycząca zdrowia psychicznego. Wspólnie z resortem zdrowia mamy też w planach realne działania, które dotyczące tego, aby zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży było elementem edukacji, również tej szkolnej – zapowiada Barbara Nowacka, ministra edukacji narodowej.
Jak wynika z raportu serwisu Życie warte jest rozmowy „Zachowania samobójcze wśród dzieci i młodzieży. Raport za lata 2012–2021”, w ciągu roku (2021 vs. 2020) nastąpił wzrost o 77 proc. zachowań samobójczych oraz o 19 proc. śmierci samobójczych. W 2020 roku było ich ok. 800, rok później – ok. 1400. Następne dwa lata przyniosły kolejne wzrosty – zarówno w 2022, jak i w 2023 roku prób samobójczych wśród najmłodszych było ponad 2 tys. Jak wskazują eksperci, w każdej 28-osobowej klasie średnio dwóch uczniów podjęło taką próbę.
– Powszechnie wiadomo, że stan psychiczny dzieci i młodzieży w Polsce się pogarsza. Statystyki pokazują, że w Polsce na depresję cierpi 2 proc. dzieci w wieku 6–12 lat i aż 20 proc. w grupie młodzieńczej. To właśnie ta grupa była najbardziej narażona na izolację związaną z pandemią. Obecna sytuacja geopolityczna też nie sprzyja poczuciu bezpieczeństwa, a równoległa rzeczywistość wirtualnego świata mediów społecznościowych, kryzysy w rodzinie czy stan zdrowia potęgują fakt, że młodzież coraz gorzej sobie radzi w codziennym życiu – mówi agencji Newseria Biznes Katarzyna Dubno, członkini zarządu Fundacji Adamed.
Problem w tym, że nie bardzo wiedzą, jak sobie radzić z problemami i gdzie szukać pomocy. Inna sprawa, że ta pomoc również nie jest dla nich powszechnie dostępna. Jak wynika z badania Adamed, przeprowadzonego na Panelu Ariadna w sierpniu 2023 roku, 20 proc. badanych rodziców nie wie, czy w szkole icj dziecka jest dostępny psycholog szkolny. 69 proc. uważa, że szkoły w Polsce nie są odpowiednio przygotowane, by pomagać uczniom z problemami psychologicznymi. We wspomnianym badaniu 86 proc. respondentów stwierdziło, że konieczne jest większe wsparcie dla szkół i rodziców w zakresie pomocy psychologicznej dla dzieci i młodzieży.
– W polskich szkołach brakuje psychologów, często brakuje też wrażliwości i wsparcia. A jeśli dziecko nie będzie mieć go w domu, to tym bardziej powinno mieć to wsparcie w szkole. Dlatego wszystkie programy i akcje, prowadzone ostatnimi czasy w szkołach przez organizacje pozarządowe, instytucje i firmy, mają dużą wartość. Natomiast to jest obowiązek państwa, żeby zadbać o zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży. Nie wystarczy zadekretować psychologa w szkole, trzeba jeszcze zapewnić, żeby on był. I nad tym już pracujemy – podkreśla Barbara Nowacka.
W odpowiedzi na wyzwania związane z pogarszającym się stanem psychicznym uczniów Fundacja Adamed nawiązała w ubiegłym roku współpracę z ekspertami z dziedziny zdrowia psychicznego działającymi w ramach serwisu Życie warte jest rozmowy. Efektem tego partnerstwa jest pilotażowy program Wspierająca Szkoła – prowadzony pod patronatem Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego. Jest skierowany do uczniów, rodziców oraz nauczycieli szkół podstawowych i ponadpodstawowych. To pierwszy taki kompleksowy projekt w Polsce.
– Jego celem jest profilaktyka zachowań samobójczych oraz zadbanie o dobrostan psychiczny dzieci i młodzieży w kryzysie. Natomiast w tym celu konieczna jest też edukacja nauczycieli i rodziców, aby wiedzieli, w jaki sposób wspierać te młode osoby, które mierzą się z tego typu problemami – mówi Katarzyna Dubno.
W pilotażowej odsłonie programu Wspierająca Szkoła wzięło udział pięć szkół podstawowych z Warszawy i Pabianic, w tym ponad 170 przedstawicieli kadry pedagogicznej i 150 rodziców, którzy uczestniczyli łącznie w ponad 80 godz. szkoleń. Oprócz kursów przeprowadzonych przez ekspertów w dziedzinie suicydologii placówki dostały też profesjonalne wsparcie w stworzeniu procedury kryzysowej i powołaniu zespołu kryzysowego w szkole.
– Procedura kryzysowa w szkole jest czymś ogromnie ważnym, ponieważ – kiedy już dochodzi do kryzysu, do tragedii – każdy z nas powinien wiedzieć, jak prawidłowo zareagować. Musimy mieć świadomość, co robić, żeby dać młodym ludziom poczucie, że jest obok nich odpowiedzialny dorosły, który wie, jak postąpić w tego typu sytuacjach. Niestety w szkołach bywa z tym różnie: w niektórych placówkach te procedury są opracowane, w części nie ma ich zupełnie, a w jeszcze innych wymagają poprawy lub usprawnienia. Dlatego w ramach programu Wspierająca Szkoła pomagamy takie procedury przygotować – mówi dr n. hum. Halszka Witkowska z serwisu pomocowego Życie warte jest rozmowy, ekspertka Biura ds. Zapobiegania Zachowaniom Samobójczym w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. – Poza tym ze wszystkimi placówkami, które uczestniczą w programie Wspierająca Szkoła, pozostajemy w stałym kontakcie i jesteśmy do ich dyspozycji. W każdej chwili, już po zakończeniu udziału w projekcie, szkoła może nawiązywać kontakt z serwisem Życie warte jest rozmowy i korzystać z bezpłatnych konsultacji.
Wyniki pilotażu pokazały, jak ogromne jest zapotrzebowanie na tego typu wsparcie dla szkół, i to skłoniło jego inicjatorów – Fundację Adamed oraz serwis Życie warte jest rozmowy – do kontynuowania programu. Obecnie trwają zapisy do nowej edycji programu Wspierająca Szkoła, która w 20 wybranych placówkach ruszy na przełomie marca i kwietnia br. i potrwa do końca tego roku. W nowej odsłonie rodzice oraz kadra pedagogiczna wezmą udział m.in. w interaktywnych szkoleniach i ćwiczeniach oraz zyskają dostęp do dedykowanych treści edukacyjnych.
Placówki, które skorzystały z pełnego pakietu oferowanego w ramach pilotażu programu, otrzymały certyfikat Wspierająca Szkoła. 19 lutego br., w obecności przedstawicieli Ministerstwa Edukacji Narodowej, w tym minister Barbary Nowackiej, prezydenta Pabianic, przedstawicieli Sejmu i Senatu RP oraz członków Fundacji Adamed i serwisu Życie warte jest rozmowy, certyfikat odebrali dyrektorzy szkół w Pabianicach: Szkoły Podstawowej nr 16 z Oddziałami Integracyjnymi im. Tadeusza Kościuszki, II Liceum Ogólnokształcącego im. Królowej Jadwigi oraz Zespołu Szkół nr 2 im. prof. Janusza Groszkowskiego. Certyfikat Wspierająca Szkoła otrzymała również Społeczna Szkoła Podstawowa nr 26 STO im. prof. Jigoro Kano w Warszawie.
Newseria
